Piet Buddingh'

Wednesday, July 04, 2012

Sunday, July 01, 2012

De ouderdom in zijn context.

De ouderdom in zijn context; deze titel heb ik gekozen, vanwege de ervaring, dat het oud worden maar een eenmalige gebeurtenis is in tegenstelling tot de ervaringen rond eerdere levensperiodes. Bij vroegere periodes kon je nog altijd de illusie koesteren, dat je je jonger voelde dan je in werkelijkheid was, maar in de ouderdom word je regelmatig geconfronteerd met het feit van de al of niet hoge leeftijd. Daar komt bij, dat de bewustwording van een hoge leeftijd geaccentueerd wordt door het overlijden van mensen uit de oude en nieuwe kennisssenkring. Het onder woorden brengen van ervaringen, nieuwe inzichten ook die in de ouderdom doorbreken, blijft echter wel een interessant gegeven; een enkel, eerste voorbeeld  van zo'n nieuw inzicht is de suggestie om op 4 mei ook deDuitse dienstplichtige, gesneuvelde militairen te herdenken. Een suggetie waar ik het niet mee eens ben.Wie die suggestie voor het eerst heeft geuit, is voor mij een raadsel, maar ik beschouw die als een vorm van verloochening, van verraad aan die jonge Duitsers, die stelling hebben genomen tegen het bewind van de nazi's, zoals de leden van de groep rond 'Die weisse Rose'  met als aansprekend voorbeeld Inge Scholl. Maar misschien is de fout rond 4 mei al gemaakt door ook de gesneuvelde militairen in de periode '45- '50 in Indonesie al bij de dodenherdenking te betrekken; je moet die gebeurtenissen m.i. streng gescheiden houden; dat geldt eveneen voor de gesneuvelden tijdens vredesoperaties .Er zijn volop gelegenheden om ook deze militairen te herdenken op daarvoor geschikte momenten, maar door al die momenten te concentreren op 4 mei vervaag je de oorspronkelijke bedoelingen van die dag.
Voor mij interessant is het besef, dat er twee tijdlagen in het bovenstaande fragment zitten: 1. de periode van nazi-Duitsland met de terechtstelling van de groep rond 'Die weisse Rose' en 2. de huidige tijd ,de 21ste eeuw met de suggestie rond de dodenherdenking van 4 mei. En daarmee raak ik al aan de structuur van de context: die is nl. op te splitsen in diverse lagen; en elke tijdlaag heeft zijn eigen connotaties. Ook realiseer ik mij, dat juist die connotaties rond de tijdlagen het onderscheid uitmaken met jongere generaties, die deze connotaties missen.Of daarmee de suggestie rond 4 mei te verklaren is, betwijfel ik, want de oorlog mag dan al 67 jaar geleden zijn, maar de herinnering er aan, de beleving er van is bij veel 'jongeren', en dan denk ik aan mensen in de leeftijd vanaf 50 jaar, is nog sterk aanwezig. Wel moet ook geconstateerd worden, dat het Europese wereldbeeld na zoveel jaren volledig gekanteld is: Duitsland als sterke democratie is gewoon leiding gevend geworden in de Europese situatie, nieyt in de laatste plaats vanwege zijn economische macht. De aanvaarding van die gegevenheid echter nog niet, dat de geschiedenis zo maar veranderd kan worden.
Bij de structurering van de context speelt nog een ander principe een belangrijke rol, nl. de lokatie van de diverse periodes; naast de tijd speelt dus de plaats een belangrijke rol; anders gezegd: tijd en ruimte zijn de coordinaten, die de structuur van de ervaringen, de inzichten bepalen. Om bij het voorafgaande voorbeeld te blijven: de gebeurtenissen rond de verzetsgroep"Die weisse Rose" spelen zich af in de ruimte van de Tweede Wereldoorlog en de daaraan voorafgaande periode in nazi-Duitsland. Binnen die ruimte spelen Inge Scholl en haar medestanders een voorhoederol, als het gaat om het bepalen van je houding tegenover de actuele context van die jaren. Zij behoren met enkele anderen, zoals Dietrich Bonhoeffer, tot het andere Duitsland, waarvan Thomas Mann na zijn vertrek uit het toenmalige Duitsland in de V.S. zei::"Ik ben het oorspronkelijke Duitsland". "Die weisse Rose" heeft het bestaan van dat oorspronkelijke Duitsland met het leven moeten bekopen. En daarmee heeft de groep de beperkte grenzen van de nazi- periode overschreden en een bepalende, richtinggevende invloed uitgeoefend op de na- oorlogse periode niet alleen van Duitsland, maar van heel Europa, zeker van West-Europa. Die invloed is  herkenbaar in het tot stand komen van een democratisch, europees gericht Duitsland; zoals Willy Brandt het formuleerde:"Wij hebben geen behoefte aan een Duits Europa, maar aan een Europees Duitsland".
Een ander interessant gebeuren van deze week, wat eveneens met de context van mijn ouderdom te maken heeft, is de mislukte verkoop van Leopardtanks aan Indonesie. Ook nu zal ik daarop reageren vanuit de coordinaten ruimte en tijd. Opvallend in zijn consistentie is het besluit van een meerderheid in de Tweede Kamer om geen Leopardtenks aan Indonesie te verkopen, ondanks de toezegging van Indonesische zijde, dat zij uiitsluitend op Java gestationeerd zouden worden. Inderdaad, de gouverneur-generaal inc Nederland is nog steeds springlevend;. Ik kom op de vergelijking i.v.m. een bezoek van de toenmalige minister Pronk aan Indonesie, die zijn bezoek  begon met een compliment aan wijlen president Soekarno, maar niet op de hoogte was van de totale, politieke ommekeer in Indonesie, dat ook onder de regering vasn Soeharto onmiskenbaar op weg was naar een democratische bestuursvorm. De 'Jakarta Post' schreef toen als commentaar:"De gouverneur- generaal is ook weer terug". En toen Nederland ontwikkelingshulp in verband bracht met de mensenrechten- situatie in Indonesie, was de massale reactie van regering en bevolking:"(letterlijk!)Donder op met je ontwikkelingshulp" M.a.w.: wegwezen allemaal! Die paternalistische, neo- koloniale mentaliteit is kennelijk nog springlevend in het bizonder bij 'linkse partijen'. Maar welke politieke combinatie in de jaren '45- 50' bepaalde in Nederland ook weer de politiek tegenover de nieuwe Republiek? En wie was er toen ook weer premier? Zestig jaar later is er blijkbaar nog niets veranderd en dat tegenover de grootste moslim- democratie op de planeet! Hoezeer Indonesie is veranderd, blijkt uit haar houding:"We gaan wel naar Duitsland"; geen boze reactie, maar eenvoudig elders gaan kopen:"Graag of helemaal niet!" Bovendien getuigt de beslissing van deze meerderheid in de Kamer, dat zij volledig 'blind' is voor de nieuwe verhoudingen in de wereld: Europa, en Nederland langzamerhand voorop, aan het inleveren van invloed in de wereld, maar een groeiende machtspositie van het Verre Oosten;blijkbaar ontgaat het deze partijen in Nederland, dat er een nieuwe herverdeling, een nieuwe coalie in de maak is vanaf India via Malaysie en Indonesie naar Japan en Zuid- Korea met in de achtergrond Australie en de V.S. Want laten we wel wezen: de spectaculaire groei van China als economische en militaire macht heeft op de lange duur natuurlijk politieke consequenties voor de hele regio,  al hoeft hier niet perse oorlog van te komen in de 'verre' toekomst. In dat opzicht is de ontmanteling van de vm. Sovjet- Unie daarvoor eem psrekend bewijs; al is dat nog steeds een politiek wonder. Maar blijkbaar is van dat inzicht in de mondiale ontwikkelingen bij bepaalde delen van de Tweede Kamer geen sprake! En dan praat ik maar niet over de nadelige invloed van deze beslissing op de Nederlandse hoogwaardige, elektronische industrie. (En als ik dan ook nog denk aan Suriname en wie toen verantwoordelijk was voor de geforceerde onafhankelijkheid van dit land, dan 'breekt' langzamerhand mijn politieke klomp!)
Als oudere word ik vaak in interviews met jongere mensen geconfronteerd met hun reactie op de vraag of ze nog actief zijn:"Ik ben er niet aan toe om achter de geraniums te zitten". Nou ben ik niet meer jong, misschien ook nog niet stokoud, maar die opmerking roept bij mij al jaren de vraag op:" Wat is er mis met geraniums?" Als ik ga fietsen, kom ik meermalen langs woningen waar mooie, rode geraniums voor het huis staan, of in een vensterbank. Nee, ik heb er geen problemen mee om achter de geraniums te zitten, bv. met een goed boek. Maar ik geef toe, dat ik daar zo langzamerhand ook wel de leeftijd voor heb. Achter die geciteerde opmerking vermoed ik een vage vrees, dat mensen achter de geraniums zich zitten te vervelen, en dat zoiets ook de geinterviewde kan overkomen. Maar dat is dan een misverstand, want er is zoveel te beleven achter de geraniums, dat verveling er niet bij is. Persoonlijk ben ik zeer geinteresseerd in boeken over historische onderwerpen; wel erken ik graag, dat mijn echtgenote mij vaak op goede boeken attent maakt. Het laatste jaar heb ik daardoor veel gelezen over de Spaanse burgeroorlog, en wel van beide zijden belicht;een voortreffelijk boek over de republikeinse zijde en nu ligt er een boek, dat de pro- Franco-zijde belicht. Maar eerst moet een ander boek gelezen worden, nl. over een secretaresse van Hitler en haar herinneringen aan de jaren, dat zij voor hem werkte. Anneke vertelde mij, dat de film 'Der Untergang' daar grotendeels op gebaseerd is; dus ik ben zeer benieuwd. Vaak denk ik ook, dat ik kan merken, dat veel kennis het gevolg is van het feit, dat we al zo lang meelopen, veel meegemaakt hebben en altijd veel gelezen hebben over de actualiteit van het moment, maar ook over de gebeurtenissen uit het verleden en over natuurwetenschappen, antropologie, het verleden van de mensheid om van de ontdekkingen in het heelal, de kosmos maar te zwijgen. Wie had het daar over het Higginsdeeltje, wat dat ook mag zijn? Nee, de geraniums vind ik heel mooi  en verveling is er niet bij. Ruimte en tijd als coordinaten ordenen het denken, ook als het over de godsdienst, het christendom in Europa gaat. Met die laatste ontwikkeling wil ik voorlopig deze 'overpeinzing' beeindigen, omdat ik een voortreffelijke biografie over het tijdperk van de Borgia's in Rome, het Vaticaan gelezen heb. Onvoorstelbaar wat zich de eeuwen door in het Vaticaan heeft afgespeeld volgens mij. Een opmerking die mij aan het denken heeft gezet, las ik in een interview met een Vaticaan- watcher:"De periode van de Borgia's heeft de grondslagen gelegd voor de ontwikkeling van de Italiaanse Maffia". Een samenloop van omstandigheden, een 'toevallige' gelijktijdigheid is, dat er nu op de televisie een serie over de Borgia's wordt uitgezonden. De Reformatie was onontkoombaar! Nee. verveling is er niet bij!Toch blijft het verleden je bezig houden.

Vaak denk ik terug aan de jaren in de twintigste eeuw; misschien komt dat door de leeftijd, maar ook kan ik me niet onttrekken aan steeds nieuwe invallen, die verband houden met die eeuw. Onvoorstelbaar blijf ik het vinden, als ik me tracht in te leven in wat voor mentaliteit er in die eeuw dominant is geweest. Welke geest is er in de samenlevingen van die eeuw gevaren? Wat heeft het communisme gedreven om zovele miljoenen te vermoorden en daarbij denk ik niet alleen aan de enorme misdaden van de Sovjet-Unie, maar ook aan de miljoenen slachtoffers in het China van Mao Tse Dong. En wat heeft de nazi's gedreven om in een tijdsbestek van dertien jaar het voortbestaan van een heel volk als het Duitse op het spel te zettten? Waardoor werden Hitler en zijn trawanten gedreven om miljoenen te vermoorden, niet alleen joden, maar ook andere zgn. niet- arische volken. Hoe verder deze gebeurtenissen naar her verleden verschuiven, hoe raadselachtiger deze gebeurtenissen worden. En nog steeds komen nieuwe feiten aan het licht, met name over de Joodse slachtoffers en hun kinderen Maar tegelijkertijd kan ik me niet onttrekken aan de associatie met het Europese, en vooral het Nederlandse kolonialisme. In diezelfde eeuw was het o.m. Colijn, die verschrikkelijk huis gehouden heeft op de Kleine Soenda- eilanden. En was het drijven van de Nederlandse overheid na 1945 om met geweld Indonesie opnieuw te onderwerpen aan het Nederlandse gezag qua mentaliteit zo veel verschillend van de geest van die twintigste eeuw?Het valt niet mee om al die gebeurtenissen in een omvattend kader te vatten.
De ouderdom in zijn context