Piet Buddingh'

Friday, May 30, 2014

Ëen 'zijnshistorisch antisemitisme"

Enige tijd geleden stond in het dagblad 'TROUW" in de Verdieping een interessante discussie n.a.v. de plaats van de Duitse filosoof Heidegger in het geheel van de recente Duitse geschiedenis. Wat was de relatie van deze filosoof tot de nationaal socialistische ideologie en zijn positie in het Duitsland van het nationaal socialisme? Die vraag vond ik des te ínteressanter', als ik bedenk, dat deze man een intieme relatie had met een beroemde filosofe van joodse afkomst, die een van zijn studentes was. Van Heidegger had ik altijd gehoord, dat hij niet negatief tegenover deze ideologie stond; hoe moest ik dan deze dubbelhartige relatie verklaren: als een bi persoonlijke 'karakterscheiding?  In de aangeduide discussie in "Trouw"" probeert de filosoof Theo van Vliet een antwoord daarop te geven door de formule van een 'zijnshistorisch antisemitisme'.       Hij maakt daarbij een onderscheid tussen dit racisme van Heidegger en het virulente en gewelddadige racisme van het nationaal socialisme. Hij noemt daarbij de overbekende publicatie van Heidegger over 'Sein und Zeit"'. Van Vliet wijst er op, dat het 'Zijn' hier een totaalbeeld van de cultuur beoogt, aanvankelijk gericht op het individuele en later door Heidegger toegepast op de staat. In dit totaalbeeld bij Heidegger baseert H. zich op de Grieks klassieke waarden en beelden; m.a.w. via Nietzsche die  zich ook op de  Griekse cultuur oriënteert en zich daarbij scherp afzet tegen het christendom en tegen de Westerse Verlichting uit het begin van de 19e eeuw formuleert ook H. zijn verlangen naar een herleving van het Griekse totaal beeld van een toenmalige cultuur. En dan formuleert Van Vliet dit totaalbeeld nader door te stellen, dat in dit Grieks klassieke cultuurbeeld geen plaats was, geen ruimte was voor het klassiek Joodse denken. En zo komt de filosoof in 'Trouw' tot  zijn formule van een 'zijnshistorisch antisemitisme',  dat wezenlijk verschilt van het nazistische antisemitisme. Deze interpretatie verklaart tevens de opmerking die ik altijd gehoord heb, dat de nazi's misbruik hebben gemaakt van Nietzsche door diens terminologie wel over te nemen maar daar een eigen context omheen te bouwen. Het zou kunnen, maar er stonden in 'Trouw' wel een aantal uiterst bedenkelijke uitlatingen die H. gemaakt heeft over het jodendom.
In dit verband moest ik ook denken aan het bezoek van de apostel Paulus aan de Griekse filosofen, zie in het N.T. de 'Handelingen der Apostelen, waarbij hij in het gesprek met hen Jezus 'verkondigde', waarop de 'Grieken reageerden met de opmerking: Wij zullen u later hierover nog wel eens spreken'. Zij vonden het gesprek kennelijk niet interessant meer. Ook die opmerking heeft met het virulente antisemitisme van het nat. socialisme niets te maken. (Je kunt je wel afvragen, of Paulus via zijn brieven niet bijgedragen heeft aan het ontstaan van de substitutie theorie, de  vervangingstheorie, waarop de kerk zijn bestaan gegrondvest heeft met alle gevolgen van dien voor het jodendom en de Joodse Europeanen in de latere eeuwen. Maar dat is een onderwerp apart.) Een ding is wel duidelijk anno nu met zijn groeiend racisme en antisemitisme in Europa, (denk aan Brussel!) dat in een democratisch Europa ruimte moet blijven voor  verscheidenheid  binnen zijn cultuur.

Naschrift
Dat de uitdrukking van de filosoof Theo van Vliet, te weten:Een zijnshitorisch anti semitisme"  een neutrale omschrijving zou zijn van Heideggers "Sein und Zeit", en dat daarmee Heideggers filosofie ook neutraal zou zijn, betwijfelde ik eigenlijk al in het voorgaande, zie de opmerking: "Dat zou kunnen...", maar toen al was  ik me bewust van de flinterdunne scheiding tussen deze formulering en het virulente, gewelddadige anti semitisme van de nationaal socialistische ideologie. De definitieve afwijzing van deze formulering kwam na bestudering van een nieuwe studie van Bernard Wasserstein:"Aan de vooravond...",Europese joden voor de Tweede Wereldoorlog".
Er zijn vele gradaties in het anti semitisme, maar die zijn allemaal wel osmotisch met elkaar verbonden.
De studie van Wasserstein geeft een uitermate indringend beeld van de gelaagdheid, de omvang en de klasseverdeeldheid van het Europese jodendom. Tegelijkertijd geeft hij aan, hoe de kracht van het anti semitisme groeit, vooral ook, maar niet alleen, door de uitstraling van het nationaal socialisme  in Duitsland. De studie maakt ook steeds meer duidelijk in de loop van de tijd, hoe het de Europese joden ontbreekt aan een eigen land na de verwoesting van Jeruzalem en de verdrijving door de Romeinen uit Kanaan. Steeds nijpender wordt hun positie, steeds dreigender hun omgeving en steeds geisoleerder hun bestaan binnen de Europese context. Onvoorstelbaar uitzichtloos blijft het perspectief: of zoals Wasserstein eindigt:"...het wachten is op de komst van de barbaren"! En het einde de totale ondergang: de holocaust. En dat in de 20ste eeuw!! Ook een "zijnshistorisch anti semitisme","Sein und Zeit"bij Heidegger was en is niet neutraal geweest, maar poreus verbonden met het virulente anti semitisme.
En onontkoombaar is de slotconclusie, dat de erkenning van de staat Israel onherroepelijk is! Ook in de 21ste eeuw blijft de 20ste eeuw een waarschuwing voor Europa!      

0 Comments:

Post a Comment

<< Home